Odpowiedzi zawarte na tej stronie opierają się na doświadczeniach osób, które przeszły przez proces uzgodnienia płci, a także na pojedynczych sprawach sądowych oraz doświadczeniach związanych z trybem nieprocesowym. Należy pamiętać, że każda sprawa jest indywidualna, a sądy mogą podejmować decyzje w różny sposób w zależności od konkretnego przypadku.

Informacje mogą ulec zmianie.

Dziękujemy wsparciu prawniczemu dzięki któremu możemy przygotowywać dla Was informacje:
- Paulina Pilch
- Maciej Koziński

Koszta

Podstawowa opłata za złożenie wniosku wynosi 100 zł.

Sposób składania

Składa się wniosek do sądu rejonowego miejsca zamieszkania.

Strony postępowania

Brak obecności rodziców jako strona postępowania.

Teraz wydawane będzie Postanowienie, a nie Wyrok.

1. Złożenie wniosku

Osoba transpłciowa lub niebinarna składa wniosek do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania.
Wzór wniosku znajdziesz tutaj: WZÓR WNIOSKU.

2. Gdzie złożyć wniosek i jakie mogą pojawić się trudności?

Wniosek składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania.
Więcej informacji: Gdzie złożyć wniosek o uzgodnienie płci?

3. Brak konieczności pozywania rodziców

Wniosek składa się wyłącznie w swoim imieniu.
Co w przypadku, gdy jestem w związku małżeńskim?

4. Opłata za złożenie wniosku

Koszt złożenia wniosku wynosi 100 zł.
Szczegóły dotyczące kosztów i zwolnienia z kosztów.

5. Przebieg rozprawy

Forma rozprawy zależy od sędziego. W przypadku wezwania odbędzie się rozmowa z sędzią. Może zostać również powołany biegły.

6. Ogłoszenie postanowienia.

Czas oczekiwania na uprawomocnienie wynosi 7 albo 21 dni roboczych. Teraz wydawane będzie Postanowienie, a nie Wyrok.

7. Zmiana danych w USC i nowy numer PESEL.

Procedura pozostaje taka sama jak dotychczas.

Wzór został przygotowany przez Adwokat Paulinę Pilch.

W miejscach [ ] uzupełniacie dane zgodnie z opisem.

Link do pobrania dokumentu:

https://docs.google.com/document/d/1xD52qkFdrpng2B9zcALbnY4tkoAP9F6sQ619nReOMCY/edit?usp=sharing 

Gdzie złożyć wniosek o uzgodnienie płci?

Wniosek składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania.  

Nie ma możliwości złożenia wniosku w dowolnym sądzie. Jeżeli z ważnych powodów chcesz, aby sprawa trafiła do innego sądu, możesz podać adres zameldowania lub inny adres, pod którym odbierasz korespondencję – to na jego podstawie zostanie wyznaczony sąd rejonowy. 

❗ Ważne:

• Musisz odbierać korespondencję sądową osobiście pod wpisanym adresem,

• W przypadku wezwania na rozprawę, konieczne będzie osobiste stawiennictwo w mieście, w którym znajduje się sąd, do którego złożono wniosek.

Koszty

100 zł opłaty sądowej. W przypadku biegłych koszt może się zwiększyć. Zawsze można złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów. Wniosek o zwolnienie z kosztów znajdziecie na stronie sądu do którego składany jest wniosek.

Zwolnienie z kosztów

Osoby, które nie mogą ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku dla swoich podstawowych potrzeb, mogą w pozwie zawrzeć wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych. W takim wniosku trzeba przedstawić swoją sytuację finansową, zarobki, stałe koszty i wydatki (leczenie, zapewnienie mieszkania etc.). Należy również załączyć PIT-y za ostatnie dwa lata. Sąd może wezwać do przedstawienia dalszych dokumentów lub bardziej szczegółowego opisania sytuacji finansowej.

Wniosek o zwolnienie z kosztów znajdziecie na stronie sądu do którego składany jest wniosek.

Czas trwania procesu

Sprawy powinny być priorytetowe, ale zazwyczaj sądy rejonowe są bardziej obłożone od sądów okręgowych. Dokładniejsze informacje będziemy mogli podać po pierwszych rozstrzygnięciach. Zachęcamy społeczność do dzielenia się własnymi doświadczeniami na facebookowej grupie wsparcia: https://www.facebook.com/groups/transwsparcie . Dzięki informowaniu się na bieżąco będziemy mogli lepiej monitorować, jak działają nowe zasady. Dodatkowo możecie nas informować przez specjalnie zrobiony formularz: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSd3xqQ7a-hM-eogmCZb6T1su14qsjCxLQ1FKRfdnYFTmS5k5g/viewform?usp=header .

Kiedy realnie będzie można zacząć działać?

Można składać wnioski już teraz. Skorzystaj z naszego wzoru: WZÓR WNIOSKU.

Czy nadal będę stroną na rozprawie i muszę stawić się na niej? Czy proces będzie wymagał mojej obecności na rozprawie? Czy mogę uczestniczyć w rozprawie zdalnie?

Tak, nadal będziesz stroną na rozprawie i stawiennictwo jest obowiązkowe, chyba że sędzia zdecyduje inaczej. W większości przypadków osoba składająca wniosek musi stawić się osobiście na rozprawie, jednak w niektórych sytuacjach rozprawa może być przeprowadzona online, a wniosek o zdalne przeprowadzenie rozprawy może zostać złożony.

Kiedy możliwe jest złożenie wniosku?

Wniosek można wnieść do sądu po ukończeniu 18. roku życia. Zanim zostanie złożony wniosek należy uzyskać odpowiednie dokumenty: WYMAGANE DOKUMENTY .

Odrzucenie wniosku

Wniosek może zostać oddalony lub rozpatrzony negatywnie. W takim przypadku należy złożyć apelację. W ciągu 7 dni od daty wydania orzeczenia, należy złożyć wniosek o uzasadnienie, a po jego otrzymaniu mamy 14 dni na złożenie apelacji. Warto skonsultować się z prawnikiem – zarówno z Fundacji Trans-Fuzja POMOC PRAWNA, jak i spoza niej – apelacja jest formalnym pismem, a pomoc prawna jest w takim przypadku zalecana.

Jak wygląda procedura w przypadku osób niepełnoletnich?

W przypadku osób niepełnoletnich wniosek o uzgodnienie płci może złożyć rodzic (wystarczy jeden). Wniosek składa się w imieniu dziecka, a decyzja sądu dotyczy także osób małoletnich.

Pozostaję w związku małżeńskim – czy w takiej sytuacji możliwa jest sądowa korekta płci?

Nie. W sytuacji pozostawania w związku małżeńskim – niezależnie od tego, czy małżonkowie chcą się faktycznie rozstać, czy nie – należy się rozwieść przed złożeniem wniosku. Osoba składająca wniosek musi być stanu wolnego. Wynika to z faktu, że małżeństwo z osobą tej samej płci nie jest w Polsce dozwolone, a po uzyskaniu przez jednego z małżonków orzeczenia o zmianie oznaczenia płci metrykalnej, taka sytuacja miałaby miejsce.

❗ W przypadku złożenia wniosku pozostając w związku małżeńskim wniosek zostanie oddalony. Wymagany jest wcześniejszy rozwód.

Mam dzieci – czy w takiej sytuacji możliwa jest sądowa korekta płci?

Tak. Fakt posiadania dzieci nie ma znaczenia dla możliwości przeprowadzenia sądowej korekty oznaczenia płci metrykalnej. Po uzyskaniu takiego orzeczenia oraz zmianie dokumentów, w tym aktu urodzenia, nadal pozostaje się rodzicem dziecka. Co więcej – akt urodzenia dziecka się nie zmienia i widnieją w nim dane rodzica sprzed uzyskania orzeczenia o zmianie oznaczenia płci. Nie ustają także prawa i obowiązki wobec dziecka. Transpłciowość rodzica nie jest również podstawą do rozstrzygania na jego niekorzyść kwestii związanych z opieką nad dziećmi. 

Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 10 stycznia 2019 r. (sygn. II CSK 371/18)

Jakie dokumenty będą wymagane przy składaniu wniosku? Czy będą takie same jak w poprzedniej procedurze?

Spodziewamy się, że dokumenty będą podobne do tych wymaganych w poprzednim trybie, chyba że praktyka sądowa pokaże inaczej. Na ten moment nie przewiduje się istotnych zmian w tym zakresie. Wymagane dokumenty to: diagnoza/opinia od lekarza prowadzącego, oraz opinia psychologiczna.

Czy nadal będzie konieczna opinia od dwóch niezależnych lekarzy lub psychologów?

Na chwilę obecną mamy informację że tak.

Czy proces wymaga zaświadczenia o byciu w trakcie tranzycji medycznej? Czy można dokonać zmiany płci w dokumentach będąc w trakcie diagnozy, ale nie przyjmując jeszcze hormonów?

Nie ma wymogu, aby osoba była już w trakcie leczenia medycznego, np. terapii hormonalnej, aby móc przejść przez procedurę uzgodnienia płci.

Czy będzie konieczne podejmowanie interwencji medycznych (np. HRT), aby zostać uznanym za osobę transpłciową?

Nie, nie będzie konieczne przeprowadzenie jakiejkolwiek interwencji medycznej, w tym terapii hormonalnej, aby być uznanym za osobę transpłciową w ramach procesu uzgodnienia płci.

Test realnego życia, badania ginekologiczne/urologiczne – czy są obowiązkowe?

Niektórzy biegli rekomendują przeprowadzenie takiego testu i uzyskanie zaświadczeń od psychologa, że ten test wypadł pomyślnie. Jest to niezgodne ze standardami międzynarodowymi i nie powinno być wymagane. Taka sytuacja dotyczy osób, które niedługo przed złożeniem pozwu do sądu rozpoczęły tranzycję i biegły nabiera wątpliwości, co do tego, czy „na pewno” są osobami transpłciowymi. Od sądu zależy, czy zdecyduje się zobowiązać osobę transpłciową do spełnienia tych warunków.

W zaleceniach Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego dotyczących opieki nad zdrowiem dorosłych osób transpłciowych wprost rekomendowane jest, aby „nie przedłużać nadmiernie procesu diagnostycznego”. Wskazywane jest, że zazwyczaj spełnienie wymagań prowadzących do diagnozy, a tym samym przygotowujących do rozpoczęcia medycznych działań afirmujących płeć (na których wielu osobom zależy) „zajmuje kilka miesięcy regularnych spotkań diagnostycznych”. Ponad- to PTS uznaje, że „postępowanie sądowe o ustalenie płci można rozpocząć od razu po zakończeniu procesu diagnostycznego, tj. po postawieniu formalnej diagnozy obejmującej kategorię z klasy F64 według ICD–10”. Żądanie testu realnego życia jest niezgodne z tymi zaleceniami.

Podobnie jest z badaniami ginekologicznymi czy urologicznymi. Do przeprowadzenia procesu sądowej korekty płci metrykalnej nie jest konieczne ustalenie, jakie narządy płciowe posiada osoba transpłciowa. Nie ma też obowiązku deklarowania, że przejdzie operację narządów płciowych.

Czy istnieje ryzyko powołania biegłych? Co wtedy zrobić?

Tak, biegli mogą zostać powołani. Należy pamiętać, że nie ma możliwości odwołania się od decyzji o powołaniu biegłego. Zgodnie z zaleceniami RPO, jeśli będą one stosowane, biegli nie powinni być powoływani.

Czy będę potrzebował prawnika?

Decyzja o zatrudnieniu prawnika jest indywidualna. Tak jak w poprzednich latach, niektóre osoby składały pozwy samodzielnie, korzystając z dostępnych wzorów, podczas gdy inne zdecydowały się na pomoc prawnika. Wybór zależy od sytuacji i komfortu osoby składającej wniosek.

Czy sąd może powołać biegłych?

Decyzję o powołaniu biegłych podejmuje sąd. Opłata za biegłego jest pobierana tylko wtedy, gdy biegły zostanie powołany. Jeśli sąd uzna, że nie ma potrzeby powoływania biegłych, nie zostanie pobrana żadna zaliczka.

Czy opłata za biegłych może zostać zwrócona?

Zawsze można złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów. Wniosek o zwolnienie z kosztów znajdziecie na stronie sądu do którego składany jest wniosek.

Co zrobić, gdy mam już złożone dokumenty i wyznaczony termin rozprawy?

Jeśli masz już złożone dokumenty i wyznaczony termin rozprawy, musisz czekać na decyzję sądu o tym czy sprawa będzie się toczyć na starych czy na nowych zasadach. Można ewentualnie zdecydować się na cofnięcie pozwu. Decyzje sądów są różne – niektóre sądy wydają wyrok na podstawie starych zasad, inne od razu przekierowują sprawę do sądu rejonowego, rozpatrując ją w trybie nieprocesowym. Sprawy, które są bliskie zakończenia, prawdopodobnie zakończą się wyrokiem na starych zasadach.

Czy warto wycofywać pozew i składać go ponownie na nowych zasadach?

Cofnięcie pozwu w tej sytuacji nie jest zalecane. Sąd zazwyczaj sam skieruje sprawę do sądu rejonowego lub wyda wyrok na dotychczasowych zasadach.

Czy istnieje szansa na zmianę trybu już toczącej się sprawy?

Możliwość zmiany trybu sprawy zależy od indywidualnych przypadków. Istnieje szansa, że sąd zdecyduje o przekierowaniu sprawy do trybu nieprocesowego, ale proces ustabilizowania się nowych zasad może potrwać około pół roku. W odniesieniu do powołania strony pozwanej – to również zależy od decyzji sądu, a sytuacja jest wciąż w fazie przejściowej.

Czy rząd będzie próbował zmienić tę uchwałę? Czy jest w stanie to zrobić?

Rząd nie ma możliwości zmiany uchwały Sądu Najwyższego. Niemniej jednak uchwała została wydana przez neosędziów, co może prowadzić do sytuacji, w której sędzia w sądzie rejonowym zdecyduje się jej nie uznać.

Czy uchwalenie uchwały przez neosędziów może sprawić, że sądy rejonowe nie będą jej uznawały? 

Tak, istnieje ryzyko, że sądy rejonowe mogą nie uznać tej uchwały, zwłaszcza jeśli wydana została przez neosędziów.

Czy można się obawiać, że przez pierwsze miesiące sądy będą podejmować niejednolite decyzje i różnie interpretować decyzje SN (Sądu Najwyższego)?

Tak, jest taka obawa. Z uwagi na początkową fazę implementacji nowych zasad, sądy mogą podchodzić do tej kwestii w różny sposób, prowadząc do niejednolitych decyzji.

Jak rozmawiać z sądem, jeśli odrzuci wniosek z powodu podjęcia uchwały przez neosędziów? Co zrobić, gdy sąd odrzuci wniosek z powodu nieznajomości procedur?

W przypadku odrzucenia wniosku, należy złożyć apelację. Apelacja jest formalnym środkiem odwoławczym, który pozwala na ponowne rozpatrzenie sprawy. Więcej w: ODRZUCENIE WNIOSKU.

Czy wiadomo, które sądy mogą być przyjazne w tego typu sprawach?

Nie ma jeszcze szczegółowych informacji na temat tego, które sądy mogą być bardziej przyjazne. Warto jednak pamiętać, że wniosek należy składać do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania. Zachęcamy społeczność do dzielenia się swoimi doświadczeniami na grupie wsparcia na Facebooku ( https://www.facebook.com/groups/transwsparcie ) i w naszym formularzu https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSd3xqQ7a-hM-eogmCZb6T1su14qsjCxLQ1FKRfdnYFTmS5k5g/viewform?usp=header , co pozwoli monitorować sytuację.

Czy proces nadal może być utrudniony przez mniej przyjazne sądy lub sędziów?

Tak, istnieje możliwość, że niektóre sądy lub sędziowie będą mniej przyjaźni w tym procesie. W takim przypadku, jeśli decyzja sądu będzie niekorzystna, można złożyć apelację. Więcej o tym w: ODRZUCENIE WNIOSKU.

Czy będzie możliwość złożenia wniosku do innego sądu, np. sądu w Szczecinie?

Nie, wniosek należy złożyć do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania. Zmiana sądu nie jest możliwa. Więcej informacji: Gdzie złożyć wniosek o uzgodnienie płci?

Jak wygląda proces uzgodnienia płci dla osób, które żyją za granicą?

Jeśli osoba nie ma możliwości przejścia tranzycji w kraju zamieszkania, musi złożyć wniosek do sądu o uzgodnienie płci. W takim przypadku wniosek należy złożyć do sądu rejonowego dla miasta stołecznego Warszawa.

Co jeśli ktoś przeszedł tranzycję za granicą?

Osoba, która przeszła tranzycję za granicą (zmiana płci metrykalnej), powinna złożyć wniosek do kierownika USC. W zależności od sytuacji, może zostać wpisana do rejestru lub skierowana do sądu. To jest inne postępowanie, związane z uznaniem orzeczenia.

Gdzie złożyć wniosek o uzgodnienie płci jeśli mieszkam za granicą?

W przypadku zamieszkania za granicą, należy złożyć wniosek do sądu rejonowego dla miasta stołecznego Warszawa.

Jeśli mam zaświadczenie z Niemiec, gdzie mam składać dokumenty? Mieszkam w Niemczech i nie mam zameldowania w Polsce.

W takim przypadku wniosek należy złożyć do USC miejsca urodzenia w Polsce.

Czy osoba, która nie ma polskiego obywatelstwa, może zmienić płeć w paszporcie na podstawie nowego procesu?

Osoba posiadająca status uchodźcy może przejść proces uzgodnienia płci, składając ten sam wniosek, co obywatele Polski. Zmieniany będzie jedynie paszport wydany przez Polskę.

Co jeśli w trakcie lub przed rozpoczęciem procesu przeprowadzę się za granicę? Czy muszę mieszkać w Polsce do czasu ukończenia procesu?

Można składać wniosek, a także złożyć prośbę o zdalne przeprowadzenie rozprawy online opisując swoją sytuację. Nie jest konieczne pozostawanie w Polsce do zakończenia procesu.

Czy Brytyjski Certyfikat Uznania Zmiany Płci jest akceptowany?

Tak, Brytyjski Certyfikat Uznania Zmiany Płci jest akceptowany, istnieje wyrok sądu, który go potwierdza.

Jak wygląda nowa zmiana danych personalnych i nr Pesel? Co muszę zrobić, aby uzyskać nowe dokumenty tożsamości?

Tak samo jak wcześniej. Po ogłoszeniu postanowienia i jego uprawomocnienia sąd skieruje jego odpis do Urzędu Stanu Cywilnego w celu zmiany danych. Z urzędu nadawany jest nowy numer PESEL. Należy udać się do Urzędu Stanu Cywilnego i złożyć wniosek o zmianę imienia i nazwiska w związku z wydanym postanowieniem.

Jakie inne dokumenty muszę zmienić po uzyskaniu orzeczenia sądu?

Dokumenty podlegające zmianie zależą od potrzeb osoby ubiegającej się o ich zmianę. Zmianie będą podlegać dokumenty związane z edukacją, tj. świadectwa maturalne, dyplom ukończenia studiów oraz świadectwo studiów podyplomowych. Należy także pamiętać, że po uzyskaniu prawomocnego postanowienia trzeba zmienić również dokumenty związane z poprzednimi miejscami pracy, a przede wszystkim świadectwo pracy, które jest wymagane przez nowego pracodawcę. Procedura zmiany tych dokumentów wiąże się ze składaniem wniosków do poszczególnych podmiotów, które wydały te dokumenty (na wniosek osoby). Załącznikiem do takiego wniosku jest postanowienie, który potwierdzi podstawę do zmiany danych. W takim przypadku należy też złożyć zmieniony akt urodzenia. Jeśli ktoś ma dużo świadectw pracy itp., powinien wystąpić o odpisy postanowienia do sądu (nie należy wysyłać oryginału). Należy pamiętać, że zmiany dokumentów mogą nastąpić jedynie na podstawie oryginału postanowienia sądowego lub jego odpisu. Wobec czego można wystąpić do sądu o wydanie dowolnej ilości odpisów, które będą nam niezbędne. Wydanie odpisu wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej.

Czy rodzice mogą w jakiś sposób utrudnić rozprawę?

Nie, rodzice nie są stroną postępowania, więc nie będą mogli utrudnić rozprawy. Sąd nie będzie brał pod uwagę ich opinii, ani ich ewentualnych działań. Rodzice nie będą mogli również żądać powołania biegłego.

Czy jeśli jestem dorosły, istnieje szansa, że jakakolwiek informacja o procesie/postanowieniu/zmianie danych trafi do rodziców?

Nie, rodzice nie będą wiedzieli o Twoim procesie, ponieważ nie są stroną postępowania, a informacje o rozprawie nie będą im udostępniane.

Jestem rodzicem w trakcie procesu. Co oznacza dla mnie nowa sytuacja?

Na starych zasadach: Decyzja zależy od sądu.

Na nowych zasadach: Jako rodzic nie będziesz stroną postępowania, więc nie będzie zobowiązania do stawienia się na rozprawie, ani nie będą wysyłane żadne informacje dotyczące sprawy.