Tęczowy Ranking ILGA-Europe 2025

Analiza potrzeb osób transpłciowych a uzyskane miejsce w rankingu

Od lat, wspólnie z KPH - Kampanią Przeciw Homofobii, aktywnie konsultujemy dane dotyczące Polski w ramach Tęczowego Rankingu ILGA-Europe. Tęczowy Ranking ILGA-Europe to inicjatywa powstała w 2009 - analizuje poziom ochrony prawnej osób LGBT+ w 49 krajach, a dane konsultiuje z organizacjami krajowymi. Wramach rankingu nie są brane pod uwagę postawy społeczne, czy ogólny poziom akceptacji w poszczególnych krajach, a realne zabezpieczenie prawne i praktyki stosowane wobec osób LGBT+.
Kliknij tutaj, by przejść do mapy i rankingu

Punkty w rankingu można uzyskać w kategoriach:

Równość i zakaz dyskryminacji,
Rodzina,
Przestępstwa z nienawiści i mowa nienawiści,
Uzgodnienie płci metrykalnej;
Integralność cielesna osób interpłciowych
Wolności obywatelskie,
Prawo do azylu

Choć tegoroczny raport przynosi niewielką poprawę pozycji Polski, traktujemy go przede wszystkim jako alarmujący sygnał przypominający o niezaspokojonych potrzebach osób transpłciowych i niebinarnych. Społeczność nie może czekać kolejnych pięciu czy dziesięciu lat. Potrzebujemy zmian tu i teraz – zmian systemowych, prawnych i społecznych, które zagwarantują podstawowe prawa człowieka.

W 2025 roku Polska awansowała z 43. na 39. miejsce spośród 49 analizowanych krajów. W praktyce oznacza to przesunięcie z ostatniego miejsca w Unii Europejskiej na przedostatnie – obecnie dzielone z Bułgarią. Ostatnie miejsce zajęła Rumunia. To drobny krok naprzód, ale nie powód do dumy.

Najgorsze wyniki (0 punktów) Polska uzyskała aż w trzech kluczowych obszarach:

prawa rodzinne osób LGBTQIA+,
przestępstwa i mowa nienawiści,
ochrona integralności cielesnej osób interpłciowych.

Co składa się i co nie składa się na progres? Awans w rankingu spowodowany jest uchyleniem uchwał dyskryminujących osoby LGBT+ (tzw. "stref wolnych od LGBT"). W związku z tym otrzymaliśmy dodatkowy punkt za wolności obywatelskie. Pomimo prac nad nowelizacją kodeksu karnego w zakresie przestępstw motywowanych uprzedzeniami, nie zostały one wzięte pod uwagę, ponieważ projekt został skierowany do Trybunału Konstytucyjnego. Nie otrzymaliśmy również punktu za orzecznictwo Sądu Najwyższego, w sprawie pozywania rodziców podczas sądowego uzgodnienia płci - raport bierze pod uwagę dane za rok 2024, a orzecznictwo miało miejsce w marcu 2025. W dalszym ciągu brak regulacji w kwestii integralności cielesnej osób interpłciowych, zakazu pseudoterapii konwersyjnych, czy kwestii azylowych. Związki partnerskie nadal nie są uregulowane, co wpływa na niski wynik Polski w rankingu.

Nasza analiza raportu jednoznacznie wskazuje na kluczowy obszar wymagający natychmiastowej interwencji: uregulowanie procedury prawnego uzgodnienia płci. Tożsamość płciowa osoby nie jest chroniona, a system pozostawia lukę prawną w sposobie traktowania osób transpłciowych i niebinarnych.

Aktualny model opiera się na postępowaniu sądowym, które mimo uchwały Sądu Najwyższego (znoszącej obowiązek pozywania rodziców), nadal pozostaje:

niejednoznaczny,
subiektywny,
zależny od wiedzy, nastawienia i praktyki danego sędziego,
trudny do przewidzenia dla osób wnioskujących.

Brakuje: jednolitej ścieżki sądowej, jasno określonego sposobu powoływania biegłych, jasnych wymagań dotyczących wymaganej dokumentacji i przeszkolenia kadry orzekającej w zakresie transpłciowości. Konieczne jest wprowadzenie przejrzystej, administracyjnej procedury uzgodnienia płci, opartej na zasadzie samostanowienia – rozwiązania, które już funkcjonują w wielu krajach Europy. To nie przywilej, to elementarne prawo do godności, bezpieczeństwa i szacunku.

Roczny przegląd sytuacji osób LGBT+ za cały rok 2024 - kluczowe informacje

Poniżej prezentujemy skróconą wersję rocznego przeglądu sytuacji osób LGBT+ ILGA-Europe. Przegląd został przez nas przetłumaczony w celu zwiększenia dostępności. Poniżej załączamy plik w orginale - jest on dostępny jedynie w wersji anglojęzycznej.
Kliknij tutaj, by pobrać podsumowanie roczne

Mowa motywowana uprzedzeniami

W styczniu wiceminister sprawiedliwości Krzysztof Śmiszek zapowiedział nowe przepisy rozszerzające ochronę przed mową nienawiści ze względu na m.in. orientację seksualną, płeć, tożsamość płciową, wiek i niepełnosprawność. W marcu Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt nowelizacji kodeksu karnego - projekt zakładał surowsze kary za mowę nienawiści, także wobec osób LGBT+. W maju odroczono decyzję o zatwierdzeniu projektu. Prokurator generalny powołał specjalny zespół, który ma analizować obecne działania wobec takich przestępstw i opracować nowe wytyczne dla organów ścigania. W październiku Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło drugi projekt dotyczący mowy i przestępstw z nienawiści. Pominięto ochronę tożsamości płciowej. Po zaledwie 5 dniowych konsultacjach społecznych trafił do Sejmu – pierwsze czytanie odbyło się 19 grudnia.

Sprawy sądowe i kary:

Burmistrz Grunwaldu skazany w zawieszeniu za ujawnienie orientacji córki radnego
TVN ukarany przez KRRiT za transfobiczne wypowiedzi w programie
TVP zobowiązana do przeprosin za homofobiczny program „Inwazja” z 2019 roku

We wrześniu sejmowa Komisja do Spraw Petycji przekazała Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka projekt nowelizacji Kodeksu karnego, przewidujący zaostrzenie kar za ujawnianie czyjejś orientacji seksualnej bez ich zgody. Zgodnie z proponowanymi przepisami, osoba winna takiego czynu mogłaby zostać ukarana grzywną, ograniczeniem wolności lub do roku pozbawienia wolności. Zmiany nie zostały jeszcze uchwalone.

Przemoc motywowana uprzedzeniami – kluczowe wydarzenia

Czerwiec, Olsztyn: Uczestnicy afterparty po Marszu Równości zostali zaatakowani – sprawcy krzyczeli homofobiczne hasła i użyli gazu pieprzowego. Policja zatrzymała dwie osoby.

Sierpień, Bolesławiec: Podczas parady otwierającej festiwal ceramiki grupa mężczyzn zaatakowała aktywistów niosących tęczowe flagi, rzucając w nich butelkami i stosując przemoc fizyczną. Jedna kobieta trafiła do szpitala. Burmistrz miasta skrytykował obecność aktywistów i bezskutecznie próbował usunąć ich z wydarzenia.

Gromadzenie danych

Wzrost prób samobójczych: Badanie NBER wykazało, że po wprowadzeniu w Polsce ustaw wymierzonych przeciwko osobom LGBT+ liczba prób samobójczych wzrosła o 16%.

Poparcie społeczne (IPSOS + PRIDE)

67% Polaków popiera małżeństwa jednopłciowe lub prawną rejestrację związków,
61% dostrzega dyskryminację osób transpłciowych,
47% akceptuje publiczne mówienie o orientacji seksualnej i tożsamości płciowej,
33% czuje się komfortowo, widząc okazywanie uczuć przez pary jednopłciowe w przestrzeni publicznej.

Badanie z września 2024 (IPSOS):

62% popiera związki partnerskie dla par jednopłciowych,
50% popiera rozszerzenie praw rodzicielskich na partnera biologicznego rodzica,
65% popiera przekazanie praw rodzicielskich partnerowi w przypadku śmierci biologicznego rodzica,
51% popiera równość małżeńską,
35% popiera prawo do adopcji dla par jednopłciowych.

Badanie z marca 2024: Większość Polaków popiera zabezpieczenie praw dzieci w ustawie o związkach partnerskich – również wyborcy wszystkich partii koalicji rządzącej.

Edukacja

W styczniu minister Katarzyna Kotula poparła coroczny ranking „Szkół przyjaznych osobom LGBT” organizowany przez organizacje społeczne i Komisję Europejską. W kwietniu rząd wprowadził nowy przedmiot – „Edukację zdrowotną” w szkołach podstawowych i średnich. W sierpniu Ordo Iuris opublikowało stanowisko przeciwko używaniu przez nauczycieli preferowanych imion i zaimków przez uczniów.

Równość i zakaz dyskryminacji

W styczniu flaga LGBTI po raz pierwszy od 8 lat pojawiła się na antenie TVP, gdy aktywiści Rainbow Poland rozmawiali o obecności LGBTI w polskich mediach.
W lutym Wojewódzki Sąd Administracyjny unieważnił dyskryminującą deklarację Rady Miasta Mordy, a prezenter TVP Wojciech Szeląg przeprosił za traktowanie osób LGBTI przez stację.
W maju, po kryzysie w Fundacji Wolontariat Równości, doszło do podziału organizatorów Marszu Równości w Warszawie, w efekcie czego powstały trzy oddzielne marsze. Tego samego miesiąca Rada Miasta Radzyń Podlaski uchyliła Kartę Praw Rodziny, kończąc status strefy wolnej od LGBT w regionie. Obecnie w Polsce pozostają tylko trzy strefy wolne od LGBT, wszystkie w Podkarpaciu. Rzecznik Praw Obywatelskich wysłał list do lokalnych władz wzywający do zmiany.

Rodzina

W styczniu rząd rozpoczął prace nad ustawą o związkach partnerskich. Ministra Równości zapowiedziała legalizację małżeństw jednopłciowych, krytykując poprzedni rząd PiS za prześladowanie kobiet i osób LGBT+. W kwietniu premier Donald Tusk ogłosił przygotowanie ustawy o związkach partnerskich, jednak podkreślił, że nie zostanie ona przedstawiona, dopóki nie będzie pewności, że koalicja rządowa ją poprze. W maju Koalicja Obywatelska podjęła starania o wsparcie ustawy przez Polskie Stronnictwo Ludowe. Amnesty International, KPH i MNW również zapelowały do PSL o poparcie ustawy. W czerwcu Ministra Równości potwierdziła, że projekt ustawy zostanie zaproponowany przez rząd. W październiku rząd przedstawił propozycję, która umożliwia parom rejstrowanie w sposób nieformalny. W lutym posłanka Agnieszka Pomaska zauważyła rosnące wsparcie dla praw LGBTI w Polsce, choć zaznaczyła, że legalizacja małżeństw jednopłciowych wciąż wymaga czasu.

W maju w Warszawie odbyło się pierwsze publiczne błogosławieństwo pary jednopłciowej w Polsce.
W wrześniu Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł przeciwko Polsce w sprawie dwóch par jednopłciowych, nakazując uznanie ich małżeństw zawartych w Wielkiej Brytanii i Danii. Polski rząd wcześniej odmawiał ich uznania, powołując się na krajowe przepisy.

Wolność zgromadzeń

W lutym inicjatywa „Stop LGBT” złożyła projekt ustawy zmieniającej prawo o stowarzyszeniach, który miał de facto uniemożliwić organizację Marszów Równości i podobnych wydarzeń. Podczas debaty w Sejmie padły obraźliwe słowa wobec osób LGBT+, co wymagało interwencji marszałka. Sejm ostatecznie odrzucił projekt.

Wolność wypowiedzi

Sąd w Częstochowie umorzył sprawę dotyczącą wizerunku Matki Boskiej z tęczową aureolą użytego podczas Marszu Równości w 2021 roku. Sąd Najwyższy oddalił kasację. jako bezzasadną. W odpowiedzi na kontrowersje wokół legalności niektórych sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej, nowy minister sprawiedliwości Adam Bodnar wycofał skargę nadzwyczajną złożoną przez poprzedniego prokuratora generalnego. Sprawa pozostaje ortwarta w oczekiwaniu na decyzję Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zakończył podobną sprawę z Płocka (2019) – również dotyczącą tęczowych aureoli – oddalając kasacje i uniewinniając oskarżonych.

Wolność od tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania

W lipcu ETPCz orzekł, że Polska naruszyła prawa transpłciowej kobiety osadzonej w więzieniu, odmawiając jej terapii hormonalnej (naruszenie art. 8 EKPC). W odpowiedzi Służba Więzienna powołała zespół ds. sytuacji osób transpłciowych. W październiku raport „Rzeczpospolitej” ujawnił problemy w systemie penitencjarnym: brak dostępu do terapii hormonalnej, specjalistów, podstawowych artykułów. Raport zwraca także uwagę na trudne warunki, w jakich przebywają osoby transpłciowe, w tym izolację oraz prześladowania ze strony współwięźniów i personelu więziennego.

Zdrowie

Ordo Iuris złożyło petycję do parlamentu o zakaz opieki zdrowotnej związanej z tranzycją dla niepełnoletnich i osób z zaburzeniami psychicznymi. Sprawa została przekazana do dalszych prac w dwóch komisjach sejmowych: Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Komisji Zdrowia.
W sierpniu Ministerstwo Zdrowia powołało Departament Równości w Zdrowiu, który ma rozwijać polityki zdrowotne z uwzględnieniem potrzeb osób LGBTI, zwłaszcza osób transpłciowych i niebinarnych.

Wsparcie instytucjonalne

W maju prezydent Krakowa, Aleksander Miszalski, zapowiedział udział w marszu równości i podniesienie tęczowej flagi na ratuszu.
W tym samym miesiącu parlamentarna drużyna ds. równości LGBTI spotkała się, by omówić sytuację osób transpłciowych w Polsce, rodzice młodzieży transpłciowej zaproponowali reformy prawne i edukacyjne.
Rzecznik Praw Obywatelskich, Marcin Wiacek, zaznaczył konieczność dostosowania polskiego prawa do wyroku ETPC z 2023 roku, który nakłada na Polskę obowiązek legalizacji związków partnerskich.
Biuro RPO opublikowało zaktualizowane wytyczne dla sędziów i prawników w sprawach uzgodnienia płci.
Po wyroku ETPC i interwecji RPO i KPH, Dyrektor Generalny Służby Więziennej zadeklarował powołanie grupy roboczej dla osób transpłciowych w więzieniach.

Prawne uzgodnienie płci

W styczniu Sąd Najwyższy skierował sprawę dotyczącą pozywania rodziców w sprawach o ustalenie do całej Izby Cywilnej. Minister sprawiedliwości, Adam Bodnar, wycofał wniosek Zbigniewa Ziobry, który zapoczątkował to postępowanie. Sąd Najwyższy nie zakończył jednak sprawy i nie wyznaczył jeszcze daty rozprawy1. W lutym Komisarz Rady Europy wskazał na problematykę długości i czasu trwania sądowego uzgodnienia płci. W marcu rząd opublikował projekt nowelizacji Regulaminu Pracy Sądów Powszechnych, co miało zapewnić ich priorytetowe rozpatrywanie przez sąd.

Udział w życiu publicznym, kulturalnym i politycznym

Wystawa „Iron Man” została odwołana po krytyce za swój kontrowersyjny charakter.
W maju TVP3 Poznań uruchomiła program edukacyjny „Rozmowy dnia”, mający na celu edukację widzów oraz obalanie mitów i uprzedzeń wobec osób LGBT+.
W październiku Sąd Rejonowy w Warszawie, postępując zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, uniewinnił liderki Strajku Kobiet od zarzutów związanych z organizowaniem Czarnego Protestu.

Policja i organy ścigania

Ksiądz został aresztowany i skazany na 18 miesięcy więzienia za przestępstwa seksualne i związane z narkotykami. Został oskażony w związku z orgią homoseksualną, w której jedna z osób doznała przedawkowania leków na zaburzenia erekcji.
Mariusz Dzierżawski, członek zarządu Fundacji Pro-Prawo do Życia, został skazany przez Sąd Rejonowy w Gdańsku na 20 godzin prac społecznych miesięcznie za organizację kontrowersyjnej kampanii ulicznej, porównującej członków społeczności LGBTI do pedofilów.
W czerwcu w Warszawie zatrzymano sześć osób za próbę zakłócenia Parady Równości, organizując kontrdemonstrację.
Prokuratura w Polsce ogłosiła, że zaprzestaje prowadzenia śledztw dotyczących małżeństw jednopłciowych zawartych za granicą. Decyzja ta wynikała z uchwały, która uchylała politykę wdrożoną przez poprzedni rząd prawicowy, wymagającą weryfikacji takich małżeństw.