Podstawy

Osoba transpłciowa - osoba, której płeć oznaczana przy urodzeniu jest niezgodna z tożsamością płciową.

Osoba cispłciowa - osoba, której płeć oznaczana przy urodzeniu jest zgodna z tożsamością płciową.

Osoba niebinarna - osoba, która nie czuje się tylko kobietą lub tylko mężczyzną.

Osoba interpłciowa - osoba urodzona ze zróżnicowanym rozwojem cech płciowych.

W zróżnicowanej społeczności osób transpłciowych możemy znaleźć tożsamości binarne (transpłciowi mężczyźni, kobiety transpłciowe) i tożsamości niebinarne - osoby, które nie identyfikują się jako należące do jednej z dwóch płci binarnych.

Wśród osób niebinarnych są osoby, które identyfikują się z dwiema płciami (bigender), ludzie, którzy nie identyfikują się z żadną płcią (agender), ludzie, którzy identyfikują się ze wszystkimi płciami (pangender), ludzi, którzy indywidualnie odczuwają płynne przejście między płciami (genderfluid), osoby, które definiują swoją tożsamość płciową w różny sposób wykraczający poza dwie binarne płcie (genderqueer) i osoby transkobiece i transmęskie (osoby, które w swoim rozumieniu i postrzeganiu siebie dostrzegają w sobie kobiecość bądź męskość, ale nie identyfikują się z nimi w pełni).

Tożsamość płciowa - poczucie płci danej osoby.

Ekspresja płciowa - sposób w jaki osoba wyraża swoją płeć na zewnątrz (poprzez wygląd, strój, sposób poruszania się, modulowanie głosu, gesty itd.).

Rola płciowa - oczekiwania i stereotypy przypisywane tradycyjnie uznanym dwóm płciom (kobiecej i męskiej), odnoszące się do ról społecznych, kariery zawodowej, hobby itp.

Dysforia płciowa - cierpienie i dyskomfort, które wypływa z odczuwania swojego ciała i funkcjonowania społecznego jako niezgodnego z tożsamością płciową danej osoby. Dysforię można odczuwać na płaszczyźnie cielesnej i społecznej.. Dysforię można (ale nie dotyczy to wszystkich osób trans) odczuwać w dwóch aspektach:

• dysforia ciała

• dysforia społeczna

Dysforia daje o sobie znać wtedy, gdy osoba transpłciowa odczuwa dyskomfort związany z tym, jak wygląda i funkcjonuje jej ciało i z tym, jak ona i jej płeć jest postrzegana przez innych. Dysforia wpływa na poczucie osób trans, że nie mogą w pełni żyć w zgodzie ze swoją tożsamością płciową i liczyć na taką akceptację ze strony otoczenia, jakiej potrzebują.

Euforia płciowa - poczucie zadowolenia i komfortu wynikające z funkcjonowania w zgodzie ze swoją tożsamością, z prezentowania się (ekspresji płciowej) zgodnego z tym, jak osoba transpłciowa chce się prezentować, oraz z pozytywnych reakcji otoczenia (np. docenienia przez innych stylu, elementów wyglądu, sposobu bycia jako kobiecych, męskich bądź wymykających się takim podziałom, zależnie od tożsamości danej osoby).

Passing - zdolność do identyfikacji i bycie traktowanym/traktowaną przez inne osoby zgodnie z czyjąś tożsamością płciową. Można to osiągnąć poprzez wygląd, zachowanie, mowę ciała. Często opiera się na surowych normach płciowych, które są trudne do przestrzegania nawet dla osób cis.

Tranzycja - wieloaspektowy proces, obejmujący kwestie funkcjonowania społecznego, medyczne i prawne. Nie jest to jednorazowy akt, ale szereg procesów (społecznych, medycznych, prawnych, psychologicznych), które przechodzi osoba transpłciowa. U różnych osób transpłciowych tranzycja może przebiegać bardzo różnie i może obejmować wszystkie albo tylko jakąś część procesów składających się na tranzycję, zależnie od potrzeb i możliwości konkretnej osoby.

Korekta płci - synonim tranzycji, zwłaszcza jej prawnych i medycznych aspektów (korekta płci prawnej, medyczna korekta płci).

HRT - hormonalna terapia zastępcza - najlepiej mówić o przyjmowaniu hormonów.

Jak mówimy?

• Jak zwracać się do osoby trans jeśli nie znamy jej/jego zaimka?
  Zapytaj “Jak się do Ciebie zwracać?”

• Mówisz o osobie transpłciowej, ale nie wiesz jak się określa?
  Powiedz “osoba”, mów o “osobie”. Na początku może to wydawać się trudne do przyswojenia, ale przecież mianem osób możemy określać różnych ludzi - zarówno osoby transpłciowe, jak i cispłciowe.

• Osoby trans, osoby transpłciowe

• Osoby cis

• Osoba w trakcie tranzycji/korekty płci

Jak nie mówimy?

• Operacja zmiany płci - nie ma czegoś takiego, to nie magiczna maszynka “zmieniająca osobę”.

• Transki, transi - większość osób transpłciowych (ale nie wszystkie) odbiera te określenia jako co najmniej niefortunne, a czasem wręcz - jako obraźliwe, redukujące je do jednej ich cechy.

• “Kobiety i transkobiety”, “mężczyźni i transmężczyźni” - transpłciowe kobiety są kobietami nie mniej niż cispłciowe kobiety, transpłciowi mężczyźni są mężczyznami nie mniej niż cispłciowi mężczyźni. Powyższe zbitki językowe mogą sugerować, że osoba je wypowiadająca wartościuje inaczej kobiecość bądź męskość osób transpłciowych.

• “Była mężczyzną” (o transpłciowej kobiecie), “był kobietą” (o transpłciowym mężczyźnie) - osoby transpłciowe nie przynależą tak naprawdę do tej płci, do której zostały przypisane, a z którą się nie identyfikują. Nie stają się kobietami, mężczyznami czy osobami niebinarnymi w wyniku tranzycji - bo tranzycja to proces, który pozwala im być takimi, jakie są i jakimi czuły się wcześniej, przed tranzycją.

• Płeć biologiczna - płeć składa się z kilkunastu czynników. Jednopłaszczyznowe-jednoczynnikowe pojęcie płci nie istnieje. Określenie płeć biologiczna nie jest synoninem płci nadanej przy urodzeniu.

Więcej pojęć

LGBTQIAP -lesbijki, geje, osoby biseksualne, osoby transpłciowe, osoby queer, osoby interpłciowe, osoby aseksualne i aromantyczne, osoby panseksualne.

Orientacja seksualna, orientacja romantyczna – określają, w stronę kogo kierujemy nasze zainteresowania seksualne i/lub romantyczne, nie muszą być ze sobą zbieżne. Wśród orientacji seksualnych możemy wymienić homoseksualność, biseksualność, panseksualność, aseksualność i heteroseksualność, wśród orientacji romantycznych możemy wskazać homoromantyczność, biromantyczność, panromantyczność, aromantyczność i heteroromantyczność. Mówimy też o enbiańskości w odniesieniu do osób niebinarnych, dla których pociągające seksualnie i/lub romantycznie są inne osoby niebinarne. Orientację danej osoby określamy w odniesieniu do jej tożsamości płciowej i tożsamości płciowych osób, w stronę których odczuwa pociąg seksualny i/lub romantyczny – nie określamy czyjejś orientacji w odniesieniu do płci przypisanej przy urodzeniu.

Biologiczny aspekt płci, cechy płciowe - zestaw cech biologicznych określanych zwykle jako męskie bądź kobiece. Obejmuje wiele aspektów ludzkiej anatomii i fizjologii (zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe, chromosomy, hormony płciowe). Zwrócenie uwagi na złożoność biologicznego aspektu płci jest lepszym podejściem niż mówienie o “płci biologicznej” definiowanej przez pryzmat samych genitaliów. Określenie “płeć biologiczna” nie jest synonimem na płeć przypisaną przy urodzeniu.

Gender, płeć kulturowa - to psychologiczne oraz społeczno-kulturowe aspekty płci człowieka. Mówimy tu bardziej o fenomenie społecznym niż o cechach indywidualnych osób. Stąd gender nie jest synonimem tożsamości płciowej. 

Binaryzm płciowy - utrwalone w społeczeństwie przekonanie, że istnieją tylko dwie płcie - kobiety i mężczyźni.

Tranzycja:

• Tranzycja społeczna - funkcjonowanie w społeczeństwie w zgodzie ze swoją tożsamością płciową (wśród rodziny, w miejscu pracy, w szkołach i na uczelniach, wśród znajomych i przyjaciół oraz w innych kręgach społecznych, do których osoba należy),

• tranzycja medyczna - diagnostyka, procedury medyczne (hormonalna terapia zastępcza, zabiegi kosmetyczne, zabiegi chirurgiczne, operacje genitaliów),

• tranzycja prawna (korekta płci prawnej) – zmiana oznaczenia płci w dokumentach tożsamości i akcie urodzenia, wymiana innych dokumentów.

Zaimki - osoby transpłciowe używają zaimków i innych upłciowionych form językowych (odmieniających się przez rodzaje gramatyczne) w zgodzie ze swoją tożsamością płciową. zaimki używane przez osoby transpłciowe to zaimki żeńskie, męskie oraz neutralne płciowo. część osób niebinarnych stosuje różne zaimki naprzemiennie. używanie odpowiednich zaimków i form gramatycznych to podstawa savoir-vivre’u w stosunku do osób trans.

Coming out - zamierzone, dobrowolne poinformowanie przez osobą transpłciową innych osób o jej tożsamości płciowej.

Wymuszony coming out (outing) -informowanie innych o tym, że jakaś osoba jest trans bez zapytania jej, czy chce dzielić się z innymi tą informacją.

Stealth - niektóre osoby transpłciowe nie informują innych o tym, że są trans i po prostu funkcjonują w zgodzie ze swoją tożsamością płciową. jest to dla nich istotne ze względu na chęć zachowania prywatności oraz ze względów bezpieczeństwa, ich decyzja o nieinformowaniu innych o swojej transpłciowości powinna być uszanowana przez osoby, które się o tym dowiadują (zarówno wtedy, gdy sama osoba trans outuje się konkretnie przed nimi, jak i wtedy, gdy dowiadują się o tym w inny sposób, np. słysząc plotkę).

Transfobia - negatywne postawy, odczucia i działania w stosunku do osób transpłciowych. transfobia ma charakter systemowy - to postawa cechująca część społeczeństwa, a nie jednostkowa opinia. z perspektywy intersekcjonalnej, transfobia wiąże się i wzajemnie wzmacnia z innymi uprzedzeniami - seksizmem, rasizmem, klasizmem, slut shamingiem. osoby transpłciowe doświadczają transfobii w swoim życiu rodzinnym, na rynku pracy, w miejscach pracy, instytucjach edukacyjnych, systemie opieki zdrowotnej, w dostępie do różnych dóbr i usług oraz w różnych sytuacjach życia codziennego.

Enbyfobia - negatywne postawy, odczucia i działania w stosunku do osób niebinarnych. termin analogiczny do transfobii.

Cisseksizm - postawa, wedle której ludzie rodzą się z przypisaną na zawsze płcią, jedną z dwóch rozpoznawanych w systemie płciowego binaryzmu (czyli jako kobiety lub mężczyźni). Z tej perspektywy, osoby trans postrzegane są jako nienormalne, nienaturalne, jako margines społeczeństwa gorszy od cispłciowej większości. kolejna rozpowszechniona cisseksistowska opinia traktuje transpłciowość jako chorobę psychiczną.

Transmizoginia - negatywna postawa w stosunku do transpłciowych kobiet. Jej częścią jest przekonanie, że transpłciowe kobiety nie są “prawdziwymi” kobietami, że ich kobiecość nie jest autentyczna oraz że z definicji nie są tak kobiece jak cispłciowe kobiety.

Transmizandria - analogiczna postawa w stosunku do transpłciowych mężczyzn.

Sojusznicy - osoby nie należące do danej marginalizowanej grupy, które aktywnie wspierają przedstawicieli tej grupy poprzez okazywanie im swojej akceptacji, empatii i solidarności. Sojusznicy osób transpłciowych to wspierające je osoby cis.

Bezpieczniejsza przestrzeń - termin opisujący otoczenie społeczne i fizyczną przestrzeń, które są przyjazne dla osób z grup marginalizowanych i dyskryminowanych. bezpieczniejsza przestrzeń nie jest w pełni wolna od problemów dotykających tych grup - jest jednak zbudowana na zdolności i gotowości tworzącej ją społeczności tworzącej do właściwej odpowiedzi, gdy te problemy się pojawiają.

Toalety neutralne płciowo - toalety publiczne dostępne dla wszystkich, niezależnie od tożsamości płciowej.